Za par sekundi srušeni vjekovi

Milenko Pasinović

Milenko Pasinović

Osvanula je vedra i neobično tiha neđelja 15. aprila 1979. godine.

Ribe su se naglo povukle s morem.

Ovo će neko čudo, zborili su ribari rani.

Sedmu uru uredno je izbrojio stari kotorski sat na pjaci od rive ne sluteći da će mu srce stati nepunih dvadeset  minuta kasnije baš kao što je prestao da pulsira život drevnog grada.

Onima koji su doživjeli i preživjeli zemljotres 15. aprila  1979. godine, duboko su ostali u sjećanju datum i vrijeme 7 sati, 19 minuta i 42,3 sekunde, kada je počelo podrhtavanje tla, rušenje palata, crkava, puteva, mostova, škola, fabrika, građevina uz nalet visokih morskih talasa.

Zemljotres sa epicentrom u podmorju na 25,6 km južno od Petrovca, a epicentri na takvim lokacijama izazivaju poznate visoke talase, zvane  “cunami”, sjeća se vrijedni hroničar, starosjedilac prof. Milenko Pasinović.

Bila je to prava slika katastrofalnog zemljotresa, koji je, uz brojna razaranje odnio i 101 život na Crnogorskom primorju, od čega 13 sa područja Kotora.

Ni priroda nije ostala pošteđena, javile su se nove ili aktivirale stare osuline, klizišta, pukotine, priča Pasinović za Skala radio.

Oko 12.000 ljudi sa područja opštine Kotor ostalo je bez krova na glavom ili su im oštećenja na stanovima i kućama zaprijetili urušavanjem.

Negativni bilans po spomeničko nasljeđe iznosio je 69 uništenih nepokretnih spomenika kulture, 300 teže i 224 lakše oštećena spomenika.

Ukupna šteta na području opštine Kotor procijenjena je na 18.658.930 USD ili 35,52% ukupne štete na području zahvaćenom zemljotresom.

Opština Kotor, našla se pred veoma teškim i specifičnim zadatkom.

Kako obezbjediti smještaj onima koji su ostali bez krova nad glavom? Kako  zaštiti  oštećene nepokretne spomenike kulture? Kako zaštititi pokretne spomenike kulture? Kako organizovati život?

Odmah se prišlo osnivanju preduzeća “Obnova” čiji je zadatak bio obnova i izgradnja postradalog područja opštine, a za zaštitu kulturnih dobara,

Osnovan je  Opštinski zavod za zaštitu spomenika kulture 27. maja 1980. godine, sjeća se profesor Pasinović i sam uključen u brojne aktivnosti koje nijesu imale radno vrijeme niti pauzu.

Nije se puno razmišljalo o potrebi da se  područje opštine Kotor, Kotorsko-risanski zaliv, kandiduje da bude proglašeno kao prirodno i kulturno – istorijsko područje pod zaštitom UNESCO-a.

Nakon  izrade elaborata od strane institucije van  Crne Gore, koji nadležna komisija nije prihvatila, izrada nove studije povjerena je “lokalnim” autorima, koja je prihvaćena na sjednici Skupštine opštine Kotor od 14. juna 1979. godine, a usvojena na zasjedanju UNESCO-a u Kairu i Luksoru 22 – 26. oktobra iste godine.

Na istoj skupštini usvojen je i prijedlog da se Kotor proglasi kao kulturno dobro u opasnosti.

Navedenim činom pod zaštitom se našlo 12.000 hektara kopna i 2.600 ha morskog prostora.

Rijetki primjer zaštićenog kopnenog i morskog prostora u svijetu.

Pristupilo se izgradnji novih naselja u Škaljarima, na Kampu u Dobroti i na Sv. Eustahiju.

Naselje na Kampu bilo je predviđeno da nakon iseljenja zbrinutih u njemu, bude u funkciji za koju je bio namijenjen, za kampere.

Razmišljalo se i  kako obnoviti postradalu rivu, operativnu obalu? Kako iseliti industriju sa zaštićenog područja UNESCO-a?

Za izmiještanje industrije namijenjena je zona na području Grblja, a za obnovu operativne obale urađen elaborat, opet domaćim snagama i vizijom budućnosti kruzing i nautičkog turizma.

Elaboratom je predviđeno produženje operativne obale za 50 metara, proširenje za 6 m, čime se dobila dubina oko 8,5 metara.

Za nautička plovila izgrađeno je 27 priključnih mjesta za vodu, struju i telefon.

Do 1982. godine, izgrađeno je 736 novopodignutih stambenih jedinica u kojima je smješteno stanovništvo koje je u zemljotresu ostalo bez svojih domova.

Pored institucionalne zaštite, vodilo se računa i o pravnoj zaštiti područja proglašenog za prirodnu i kulturno-istorijsku baštinu UNESCO-a.

U tom smislu je Skupština opštine Kotor, na sjednici od 10. februara 1981. godine, donjela Odluku o opštim uslovima za izvođenje radova na objektima u zaštićenom prirodnom i kulturno-istorijskom području Kotora.

Na žalost, davno van primjene, Pasinović priča za Skalu.

Godine 1983. stavljena je u funkciju operativna obala u Kotoru sa pratećom infrastrukturom, a četiri godine kasnije izmještena je industrija iz Kotora na novu lokaciju u Grblju.

Na lokaciji bivšeg hotela “Slavija” 1986.godine podignut je hotel “Fjord” koji je danas davno van funkcije.

Dio zgrade Opšte bolnice, regionalnog karaktera u Kotoru, i dalje čeka obnovu, iako je procenat gravitirajućih stanovnika ovoj bolnici 18,5% veći od onog iz 1979. godine.

Početak trećeg milenijuma obilježio je završetak radova na sanaciji, konzervaciji i restauraciji,  jednog od najvećih spomenika kulture, Katedrali Sv. Tripuna.

Početak novog milenijuma biće zabilježen i po nastavljenoj intenzivnoj gradnji, koja je značajno izmjenila kulturni pejzaž.

Kao da se  čovjek “sveti” prirodi za onu katastrofu 15.aprila 1979. godine.

Protokom vremena, slabile su institucionalne i pravne funkcije koje su se odnosile na zaštićeno područje.

Bivši Zavod za zaštitu spomenika kulture u Kotoru postaje filijala, a Zakonom o zaštiti prirodnog i kulturno-istorijskog područja Kotora (Službeni list CG -Broj : 56/2013), zamijenjene su granice zaštićenog područja, umjesto prirodnih, katastarskim, čime je zaštićeni, kopneni, prostor smanjen na 6.120 ha.

Opravdanje je nađeno, pa se kaće  da su ranije, prirodne, granice  zalazile u teritoriju susjednih opština.

U pojedinim državama granice zaštićenih područja prelaze u susjednu državu! Ne znamo, da li su se zbog toga negdje promjenile državne ili granice zaštićenog područja? Ne vjerujemo da će ovo prihvatiti UNESCO?

Poslije oko 5000 godina zajedničkog života, simbioze, čovjeka i prirode na ovim prostorima, čovjek je, mijenjajući prirodni i kulturni pejzaž, “nadjačao” prirodu, samo ne znamo do kada, zapitao se turizmolog Milenko Pasinović, na današnji dan prisjećajući se katastrofalnog potresa.